Cuộc nổi dậy của Mazdak; Phong trào tôn giáo - xã hội với tác động sâu rộng lên xã hội Sassanid

Trong lịch sử phong phú và phức tạp của Ba Tư cổ đại, thời kỳ Đế quốc Sassanid (224-651 SCN) đã chứng kiến sự sôi động của nhiều cuộc cách mạng văn hóa, chính trị và tôn giáo. Một trong những sự kiện đáng chú ý nhất đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử Iran là cuộc nổi dậy của Mazdak vào thế kỷ thứ IV. Được lãnh đạo bởi nhà cải cách tôn giáo Mazdak, phong trào này đã thách thức trật tự xã hội truyền thống của Đế quốc Sassanid và nhen nhóm ngọn lửa thay đổi sâu rộng trong tâm trí người dân.

Bối cảnh lịch sử:

Đế quốc Sassanid, được thành lập bởi Ardashir I vào năm 224 SCN, đã trải qua một thời kỳ thịnh vượng đáng kể dưới thời vua Khosrau I (531-579 SCN). Tuy nhiên, sự giàu có và quyền lực tập trung trong tay giới quý tộc đã tạo ra sự bất bình đẳng xã hội sâu sắc. Người nông dân và tầng lớp thấp hơn phải gồng gánh với những nghĩa vụ nặng nề và thuế má cao, trong khi giới quý tộc sống xa hoa với những thú vui xa xỉ. Đây chính là môi trường phì nhiêu cho một phong trào cải cách tôn giáo-xã hội như của Mazdak để nảy sinh.

Những lời tiên tri của Mazdak:

Mazdak, được cho là xuất thân từ gia đình nông dân, đã phát triển một hệ tư tưởng dựa trên nguyên tắc bình đẳng và chia sẻ tài sản. Ông tin rằng tất cả con người đều được tạo hóa bằng nhau và nên có quyền ngang nhau đối với tài sản và sự thịnh vượng của xã hội. Các giáo lý của Mazdak, được ghi lại trong các tài liệu lịch sử như “Shahnameh” của Ferdowsi, đã khuyến khích:

• Chia sẻ tài sản: Theo Mazdak, mọi người nên chia sẻ tài sản và tài nguyên của mình với nhau để đảm bảo sự thịnh vượng cho tất cả.

• Bình đẳng giới tính: Mazdak tin rằng nam giới và nữ giới là bình đẳng và nên có quyền lợi ngang nhau trong xã hội.

• Từ bỏ hình thức tôn giáo truyền thống: Mazdak đã chỉ trích các nghi lễ tôn giáo và tục lệ của Zoroastrianism, tôn giáo chính thức của Đế quốc Sassanid lúc bấy giờ.

Sự lan rộng và hậu quả của cuộc nổi dậy:

Giáo lý của Mazdak nhanh chóng thu hút đông đảo người theo dõi, đặc biệt là những người thuộc tầng lớp thấp đang chịu áp bức từ xã hội phong kiến. Cuộc nổi dậy của Mazdak đã nổ ra vào năm 520 SCN và lan rộng khắp Đế quốc Sassanid. Những người theo Mazdak đã lật đổ quyền lực địa chủ và chia lại đất đai cho nông dân.

Tuy nhiên, cuộc nổi dậy của Mazdak cũng gặp phải sự phản đối quyết liệt từ giới quý tộc và nhà vua. Sau nhiều năm chiến đấu, phong trào Mazdak bị dập tắt vào năm 528 SCN bởi vua Khosrau I. Mazdak và các lãnh đạo khác đã bị hành hình một cách tàn bạo.

Di sản của Mazdak:

Mặc dù cuộc nổi dậy của Mazdak kết thúc bằng thất bại thảm khốc, nó đã để lại những tác động sâu rộng và lâu dài đối với xã hội Sassanid. Phong trào này đã thách thức trật tự xã hội hiện có và nhen nhóm ý tưởng về một xã hội công bằng hơn.

• Sự thay đổi trong tư tưởng: Các giáo lý của Mazdak về bình đẳng và chia sẻ tài sản đã gieo mầm cho những phong trào cải cách xã hội sau này, như phong trào Kharijite trong Hồi giáo.
• Sự suy yếu của Đế quốc Sassanid: Cuộc nổi dậy của Mazdak đã làm suy yếu Đế quốc Sassanid và góp phần vào sự sụp đổ của nó trước cuộc xâm lược của người Ả Rập vào thế kỷ thứ VII.

Kết luận:

Cuộc nổi dậy của Mazdak là một minh chứng cho sức mạnh của tư tưởng và khát vọng thay đổi xã hội. Mặc dù phong trào này đã thất bại về mặt quân sự, nó đã để lại một di sản quan trọng trong lịch sử Iran, khơi dậy những câu hỏi về công bằng, bình đẳng và vai trò của tôn giáo trong xã hội.